Những Nguyên Liệu Của Thành Công

Lược dịch từ nguyên bản “The Ingredients of Success”, Jack Daniels’ Running Formula (Công thức chạy bộ của Jack Daniels). Jack Daniels xuất thân là VĐV nhưng ông gây dựng danh tiếng của mình như một trong những HLV chạy bộ nổi tiếng nhất. Vì thấy, ông nhìn vấn đề chủ yếu bằng con mắt của một HLV, “làm thế nào để hỗ trợ VĐV tốt nhất”. Tuy nhiên, bài viết cũng có nhiều khía cạnh để runner chúng ta – mà 99% trong số đó đang tự huấn luyện cho chính mình – cảm nhận và nâng cao năng lực bản thân.

Có 4 yếu tố mà tôi luôn sử dụng để đánh giá một người có thể trở thành VĐV chạy bộ thành công hay không. Xếp theo thứ tự quan trọng, 4 yếu tố đó bao gồm: tố chất, động lực, cơ hội, và sự chỉ dẫn.

Tố chất

Tố chất (được di truyền) của mỗi người là yếu tố quan trọng nhất, bởi đó là thứ đi cùng với bạn ngay từ khi sinh ra. Bạn không có cách nào can thiệp vào chiều cao của mình hay sự vận hành của hệ tim mạch. Một số người đơn giản sinh ra để chạy bộ.

Hãy hình dung một vận động viên chạy bộ lý tưởng sẽ như thế nào. Hình ảnh mà mọi người tưởng tượng có thể sai khác đôi chút, cao hoặc thấp, chắc nịch hoặc hơi cơ bắp một chút. Tuy nhiên, về mặt sinh học, những người chạy bộ giỏi đều có điểm chung, có thể là sợi cơ dài và hệ tim mạch hoạt động rất hiệu quả, thể hiện ở kích cỡ quả tim và cung lượng tim.

Bạn có thể quan sát một VĐV bóng rổ trên sân đấu và biết anh ta là một ngôi sao. Nhưng không dễ để nhận ra ai đó sẽ trở thành người chạy bộ xuất sắc. Hai người có thể cùng chiều cao và cân nặng, cùng chế độ dinh dưỡng và tập luyện, nhưng một người lại chiến thắng khi chạy đua với người kia, nhờ những đặc điểm sinh lý, sinh-cơ học (và thậm chí, đặc điểm tâm lý) ẩn giấu.

Ví dụ như, khả năng vận chuyên oxy của máu sẽ ảnh hưởng đáng kể đến năng lực chạy bộ của một người. Nồng độ hemoglobin (chất làm nhiệm vụ chuyên chở oxy từ phổi đến mô) đóng vai trò quan trọng. Tôi đã từng gặp trường hợp chỉ một sự khác biệt rất nhỏ về nồng độ hemoglobin cũng tạo ra chênh lệch lên tới 1 phút trong cuộc đua 5 km.

Không phải ai cũng sinh ra với năng lực chạy bộ như nhau. Các thử nghiệm về sinh lý có thể xác định tố chất của mỗi người, như việc đánh giá VO2 max hay hiệu năng chạy bộ (running economy) của mỗi vận động viên.

Động lực nội tại

Nguyên liệu thứ hai là động lực nội tại của người chạy bộ, nó phản ánh mong muốn và đam mê của một người khi theo đuổi bộ môn này. Thiếu nó, một runner rất có tố chất cũng có thể thất bại.

Cần phân biệt động lực ai đó truyền cho bạn, với động lực từ bên trong bản thân bạn. Một huấn luyện viên có thể tạo cảm hứng và truyền động lực cho một người chạy bộ giỏi, nhưng nếu bản thân cậu ta hứng thú hơn với các lĩnh vực khác, thành công đạt được có thể sẽ không như kì vọng.

Có 3 loại người chạy bộ: người có tố chất tốt và nhiều động lực, người có tố chất tốt nhưng ít động lực theo đuổi chạy bộ, và người có ít tố chất nhưng lại có động lực lớn để trở thành người chạy bộ giỏi.

Nhóm đầu tiên là những nhà vô địch, cơ thể họ được thiết kế để chạy bộ, họ cũng có động lực cần thiết giúp họ theo đuổi những nhà vô định hiện tại, hoặc chiến thắng các đối thủ khác.

Nhóm thứ hai có thể gây nản lòng cho các HLV, HLV nhìn thấy năng lực của họ nhưng lại nhận ra họ thiếu đam mê cần thiết. Là một HLV, bạn cần tạo ra môi trường thuận lợi để khuyến khích những người này.

Nhóm thứ ba là những người sẵn sàng làm theo bất cứ điều gì HLV yêu cầu. Điểm dở của nó là họ luôn muốn làm nhiều hơn, và nhiệm vụ của HLV là phải kiểm chế họ, giúp họ tránh chấn thương. Để tránh tình trạng quá tải, cần luôn giữ khối lượng và cường độ tập luyện trong vòng 4 tuần trước khi tăng khối lượng. Hãy để cơ thể của họ có thời gian thích nghi.

Cơ hội

Cơ hội là một khái niệm rộng, như điều kiện thời tiết, địa hình, hay khả năng tiếp cận cơ sở vật chất tập luyện, hoặc năng lực tài chính của bạn. Điều may mắn là, chạy bộ chẳng đòi hỏi gì nhiều, nó gần như phù hợp với bất cứ ai. Tôi đã từng huấn luyện (qua thư) cho một người tù, anh này vẫn sắp xếp để có thể chạy mỗi tuần 65 km trong sân nhà tù, chuẩn bị cho giải chạy marathon khi anh mãn hạn.

Cơ hội có thể liên quan đến số tiền mà bạn có, dùng để di chuyển và tham dự các giải chạy. Tuy nhiên, rõ ràng bạn chẳng cần quá dư dả tiền bạc để theo đuổi chạy bộ như một môn thể thao. Có một số người tự tập luyện rất tốt, đột ngột xuất hiện ở giải chạy, và dành chiến thắng.

Không nghi ngờ rằng một số người có điều kiện tập luyện tốt hơn. Ví dụ nếu bạn sống ở nơi thời tiết quá khắc nghiệt (quá nóng hay quá lạnh), nếu bạn có thể tập chạy trong nhà trên treadmill, bạn có lợi thế hơn hẳn người khác.

Hồi trước, khi sống ở Thuỵ Điển và phải tập luyện ngoài trời trong giá lạnh mùa đông, tôi vẫn yêu thích chạy bộ và tự hỏi liệu những người khác, có điều kiện tập chạy tốt hơn, liệu có sẵn sàng chạy trong hoàn cảnh lạnh lẽo thế này. Rất có khả năng việc thiếu cơ hội luyện tập lý tưởng sẽ làm đam mê của người chạy bộ mạnh mẽ hơn.

Sự chỉ dẫn

Sự chỉ dẫn có thể là sự huấn luyện trực tiếp từ huấn luyện viên, hay đơn giản là một điều gì đó bạn đọc được trên các tạp chí chạy bộ. Tôi đặt yếu tố này cuối cùng, và là yếu tố ít quan trọng nhất. Bạn có thể tập chạy mà không cần ai chỉ dẫn, hoặc nhận được chỉ dẫn ở các mức độ, hoặc nghe theo những chỉ dẫn sai lầm (thà không có còn hơn).

Lấy ví dụ, khi ai đó yêu cầu tôi huấn luyện cho cự ly marathon, câu hỏi đầu tiên của tôi luôn là “Bạn đã tập chạy được nhiều chưa?”. Nếu câu trả lời là “Tôi chưa chạy bao giờ”, tôi sẽ hỏi tiếp “Bạn đã tập môn thể thao nào chưa?”.

Nếu câu trả lời là “Tôi chưa tập môn thể thao nào”, tôi có thể đưa ra giáo án “Để bắt đầu, hãy tập chạy 150 dặm một tuần”. Rõ ràng, đấy là một lời khuyên có hại. Việc tôi đã từng huấn luyện nhiều VĐV chạy bộ 150 dặm mỗi tuần không có nghĩa là tôi có thể áp dụng giáo án đó cho một người mới bắt đầu tập chạy.